Veel gestelde vragen

Wat verstaan we onder extreme armoede?

Joseph Wresinski (oprichter ATD Vierde Wereld) heeft in 1987 voor de Franse Sociaal-Economische Raad de onderstaande definitie van extreme armoede geformuleerd. Later is deze definitie overgenomen door Leandro Despuy voor een rapport van de UNHCR over extreme armoede en mensenrechten.

Extreme armoede betekent: “De afwezigheid van zekerheden, waardoor personen en gezinnen niet hun elementaire verantwoordelijkheden kunnen uitoefenen en geen aanspraak kunnen maken op universele mensenrechten. De fundamentele onzekerheid die hieruit voortkomt heeft vaak ernstige en blijvende gevolgen. Er is sprake van extreme armoede als zij verschillende domeinen van het bestaan omvat, als de armoede langdurig is en een permanent karakter krijgt en als de kansen voor mensen ernstig beperkt worden om hun rechten te claimen en verantwoordelijkheid te kunnen nemen om hun toekomstperspectief te verbeteren.”

Hoeveel armen zijn er wereldwijd?
Bijna de helft van de wereldbevolking – meer dan 3 miljard mensen – leeft van minder dan $ 2,50 per dag. Meer dan 1,3 miljard mensen leeft in extreme armoede – van minder dan $ 1,25 per dag. [1]
Wereldwijd leven er 1 miljard kinderen in armoede. Volgens UNICEF sterven dagelijks 22.000 kinderen door armoede.
Wereldwijd hebben 805 miljoen mensen niet genoeg te eten. Meer dan 750 miljoen mensen hebben gebrek aan toegang tot schoon drinkwater.
Diarree veroorzaakt door slecht drinkwater, slechte sanitaire voorzieningen en slechte handhygiëne doodt ongeveer 842.000 mensen ieder jaar, of 2.300 per dag.
In 2011 waren 165 miljoen kinderen onder de 5 jaar ondervoed (verminderde groei en ontwikkeling door chronische ondervoeding).
Te voorkomen ziektes zoals diarree en longontsteking nemen het leven van 2 miljoen per jaar, die te arm zijn om zich een goede behandeling te kunnen veroorloven.
In 2013 hadden wereldwijd 21,8 miljoen kinderen onder de één jaar niet de drie aanbevolen hoeveelheden vaccinaties gehad tegen diphtherie, tetanus en pertussis.
Een kwart van alle mensen leeft zonder elektriciteit, ongeveer 1,6 miljard mensen.

Neemt de armoede toe of af wereldwijd?
Deze vraag is moeilijk te beantwoorden omdat het onder meer afhangt van de definitie van armoede die gehanteerd wordt en van de periode waarmee wordt vergeleken. Een breed gedragen bevinding – en uitkomst van recent onderzoek door de Wereldbank – is dat het percentage sterk is afgenomen van mensen die onder de armoedegrens leven van $ 1,25 per dag: dit percentage is gedaald van 50% in 1981 tot 21% in 2010. Nog steeds leven echter 1,2 miljard mensen volgens deze definitie in extreme armoede, wat betekent dat het een gigantische opdracht is om de extreme armoede de wereld uit te bannen. ATD Vierde Wereld verzet zich echter tegen de definitie van de Wereldbank dat alleen mensen die met minder als $ 1,25 moeten rondkomen in armoede leven en werkt samen met de Wereldbank om nieuwe en – naar ons idee – juistere criteria te ontwikkelen. Wij pleiten ervoor dat bij de definiëring van armoede nieuwe begrippen worden meegenomen zoals het leven in angst, onwetendheid, onveiligheid, schaamte, uitsluiting,…

Mensen die armoede in hun leven meemaken in Nederland schreven in een manifest in 2014: “Met u willen wij er alles aan doen om iedereen, nu en in de toekomst, te behoeden voor de wanhoop, de schaamte en de onzekerheid die het gevolg zijn van extreme armoede en uitsluiting.”

Wat zijn de vijf belangrijkste oorzaken van armoede wereldwijd?

* Geschiedenis. Veel van de armste landen ter wereld zijn voormalige koloniën, gebieden van waaruit slaven werden geëxporteerd en waar systematisch grondstoffen werden gewonnen waar de koloniserende landen van profiteerden. Hoewel er enkele opmerkelijke uitzonderingen zijn (met name Australië, Canada en de VS), geldt voor de meeste voormalige koloniën dat het kolonialisme omstandigheden heeft gecreëerd waardoor mensen geen toegang krijgen tot land, kapitaal, onderwijs en andere hulpbronnen die ervoor zorgen dat mensen goed voor zichzelf kunnen zorgen. In deze landen is armoede een erfenis van een problematische geschiedenis met veroveringen.

* Oorlog en politieke instabiliteit. Deze factoren worden allebei vaak toegeschreven aan een geschiedenis van kolonialisme. Maar wat ook de oorzaken zijn van oorlog en politieke onrust, het is duidelijk dat veiligheid en stabiliteit essentieel zijn voor levensonderhoud en zeker ook voor economische groei en welvaart. Zonder een stabiele basis kunnen natuurlijke hulpbronnen niet individueel of collectief worden uitgebaat en onderwijs, talenten en technische know-how kunnen niet benut worden om de vruchten te plukken van het werk dat mensen doen. Op dezelfde manier zijn er wetten nodig voor de bescherming van rechten, bezit en investeringen. En zonder wettelijke bescherming kunnen boeren, startende ondernemers en eigenaren van bedrijven niet veilig investeren in de economie van een land. Het is niet voor niets dat vrijwel alle armste landen in de wereld ergens in de 20ste eeuw te maken hebben gehad met burgeroorlogen en politieke onrust, en veel van deze landen hebben zwakke regeringen die hun mensen niet kunnen of willen beschermen tegen geweld.

* Nationale schulden. Veel arme landen hebben aanzienlijke schulden door eerder verstrekte leningen van rijkere landen en internationale financiële instituten. Armere landen betalen gemiddeld $2,30 aan de aflossing van schulden voor elke dollar die zij als lening hebben ontvangen. Bovendien hebben structurele hervormingsprogramma’s van de Wereldbank en het IMF vaak als voorwaarde dat arme landen hun markten open stellen voor buitenlandse bedrijven en investeerders, waardoor de concurrentie toeneemt met lokale bedrijven, waardoor – zoals velen beweren – de potentiële ontwikkeling van lokale economieën ondermijnd wordt. Recentelijk neemt het aantal oproepen tot het kwijtschelden van schulden toe, omdat activisten dit ook zien als een belangrijk middel om armoede te bestrijden. De VN doet ook onderzoek naar hoe economische structurele hervormingsprogramma’s zo ontworpen kunnen worden dat ze arme landen minder onder druk zetten.

* Discriminatie en sociale ongelijkheid. Armoede en ongelijkheid zijn verschillende dingen, maar ongelijkheid kan wijdverspreide armoede versterken door groepen met een lage sociale status de toegang tot hulpbronnen te beletten om in hun levensonderhoud te voorzien. Volgens een rapport van de UNDP is ongelijkheid – boven een bepaalde drempelwaarde – schadelijk voor groei en armoedebestrijding en een gevoel van voldoening en eigenwaarde. De VN en veel ontwikkelingsorganisaties hebben ook aangegeven dat discriminatie van vrouwen een belangrijke factor is die veel vrouwen en kinderen over de wereld tot armoede veroordeelt.

* Kwetsbaarheid voor natuurrampen. In de delen van de wereld die al minder welvarend zijn kunnen eenmalige of terugkerende rampen een belangrijk obstakel vormen voor armoedebestrijding. De gevolgen van overstromingen in Bangladesh, droogtes in de Hoorn van Afrika en de aardbevingen in Haiti zijn allemaal voorbeelden van hoe kwetsbaarheid voor natuurrampen een verwoestend effect kunnen hebben voor grote delen van de getroffen landen. In al deze gevallen werden arme mensen vluchtelingen in hun eigen land, die het weinige verloren wat ze al hadden, werden zij verdreven uit hun huizen en waren ze bijna volledig afhankelijk van de hulp van anderen om te overleven.

Wat is er nodig om armoede te bestrijden?
Met meer dan 60 jaar ervaring met acties in het noorden en het zuiden heeft ATD Vierde Wereld een aantal lessen geleerd:

• Extreme armoede is geen noodlot, het is een zaak van mensen en het zijn mensen die een einde kunnen maken aan armoede. Deze overtuiging brengt acties ter plaatse voort met mensen die in extreme armoede leven. Het gaat om acties op lokaal, regionaal, nationaal en internationaal niveau, om op hoog niveau politieke ambities te realiseren in de strijd tegen extreme armoede.
• Extreme armoede omvat alle dimensies van het leven: (beroeps)onderwijs, werk, voorzieningen, huisvesting, toegang tot zorg en deelname aan het sociale, culturele, spirituele en politieke leven.
• Extreme armoede bestrijden betekent dat alle aspecten – die sterk met elkaar samenhangen – tegelijkertijd worden aangepakt.
• Om effectief extreme armoede te bestrijden moeten de juiste omstandigheden gecreëerd worden zodat mensen en sociale groepen die in extreme armoede leven een actieve bijdrage kunnen leveren om armoede te bestrijden. Met de bijdrage van armen zelf wordt een omgeving gecreëerd van vertrouwen en wordt uitwisseling van kennis mogelijk gemaakt.
• Om de armste mensen en groepen te bereiken is het noodzakelijk dat er mensen beschikbaar zijn om arme mensen te ontmoeten op de plaatsen waar zij leven of onderdak zoeken om daar een duurzaam netwerk op te bouwen. Het netwerk maakt het mogelijk om de noodzakelijke veranderingen tot stand te brengen.
• De evaluatie/ beoordeling van ieder programma en al het beleid dat wordt bedacht voor armoedebestrijding moet gebaseerd zijn op wat de opbrengst is voor de mensen en groepen met de grootste problemen en degenen die het meest uitgesloten zijn. De evaluatie / beoordeling moet met de mensen zelf worden gedaan.
• Extreme armoede bestrijden moet dus gebeuren door de implementatie van ambitieuze beleidsdoelstellingen in lokale, nationale en internationale setting, ondersteund met voldoende financiële middelen en menskracht. Zo kan een werkelijke mentaliteitsverandering bewerkstelligd worden voor iedereen.

Is het niet veel belangrijker om armoede te bestrijden in ontwikkelingslanden dan in rijke landen?

De aard en de omvang van de armoedeproblematiek in arme landen is totaal anders dan in de welvarende. Maar de problemen van uitsluiting, niet mee tellen in de samenleving en gebrek aan erkenning van menselijke waardigheid zijn over de hele wereld vergelijkbaar. Daarom geldt niet alleen voor arme maar ook voor welvarende landen, dat het belangrijk is om iets te doen tegen het onrecht dat arme mensen wordt aangedaan. De kracht van ATD Vierde Wereld is dat uitwisseling van methoden en ervaringen mogelijk is tussen mensen overal ter wereld, die op basis van gelijkwaardigheid met elkaar samenwerken in de strijd tegen armoede. ATD Vierde Wereld werkt met mensen overal ter wereld die armoede willen uitroeien en wil dat niemand wordt buitengesloten, vanuit een fundamentele solidariteit met de allerarmsten.

Wat zijn de voornaamste bronnen van inkomsten van ATD Vierde Wereld?
De voornaamste inkomsten van ATD Vierde Wereld Nederland bestaan uit:

Ontvangen giften
Jaarlijkse acties: Lidmaatschapsactie, vakantiegeldactie.
Legaten en schenkingen
Opbrengsten uit de verkoop van boeken en kerst/wenskaarten

Waarin onderscheidt ATD Vierde Wereld zich van andere organisaties voor armoedebestrijding?

Vooropgesteld dat samenwerking het allerbelangrijkste is, maar de voornaamste meerwaarde van ATD Vierde Wereld bestaat uit: ATD Vierde Wereld is een internationale beweging van en voor mensen in armoede zelf. Mensen die zelf ervaren hebben wat het betekent om in armoede te leven zijn de meest geschikte personen – als gedreven ervaringsdeskundigen die weten waar behoefte aan is – om armoede te bestrijden. Dit betekent dat mensen die in armoede leven – zoals zo vaak gebeurt – niet worden uitgesloten en er niet over hun hoofden heen veranderingen bewerkstelligd worden, maar dat zij zelf aangeven waar behoefte aan is en dat zijzelf bijdragen aan een betere wereld met minder armoede en onrecht.
Veel organisaties richten zich ofwel uitsluitend op ontwikkelingssamenwerking, of alleen op armoedeproblematiek in westerse landen. Door zich te richten op zowel de welvarende als de arme landen kan ATD Vierde Wereld ‘best practices’ delen van overal ter wereld en wordt samengewerkt op basis van gelijkwaardigheid.

Wie was Joseph Wresinski?
Enkele belangrijke jaartallen m.b.t. Joseph Wresinski, de oprichter van ATD Vierde Wereld:

1917: Joseph Wresinski wordt op 12 februari geboren onder zeer armoedige omstandigheden in het Franse Angers als zoon van de Spaanse Lucrecia Sellas en de Pool Wlasislaw Wresinski.

1946: Hij wordt tot priester gewijd op 29 juni in Soissons in Frankrijk.

1956: Op 14 juli komt hij aan in de buitenwijk Noisy-le-Grand nabij Parijs en wordt als priester benoemd in het daklozenkamp van Noisy-le-Grand. Hij leeft er samen met meer dan 200 gezinnen die er, ondergebracht in halfronde noodbarakken, een bestaan leiden waarin elk toekomstperspectief ontbreekt.

Joseph Wresinski – afkomstig uit een arm migrantengezin – heeft van jongs af aan armoede van dichtbij gekend. Armoede en uitsluiting heeft hij aan den lijve ondervonden; hij is erdoor getekend. Bij zijn aankomst in het daklozenkamp denkt Joseph Wresinski met een schok terug aan zijn eigen jeugd en herkent hij ’zijn’ volk. Op dat ogenblik doet hij de belofte dat hij de armen zal brengen naar alle instellingen waar beslist wordt over de toekomst van de mens: het Elysée, het Vaticaan, de Verenigde Naties.

1957: Joseph Wresinski geeft de aanzet tot het ontstaan van een beweging van de armsten, die hij later het volk van de Vierde Wereld zal noemen. De beweging is een verbond tussen de allerarmsten en hun bondgenoten, in een gezamenlijke inspanning voor het realiseren van de Universele Rechten van de Mens. De beweging wil de uitsluiting doorbreken die het gevolg is van extreme armoede. Joseph Wresinski streefde ernaar dat de allerarmsten samen met (invloed)rijke mensen gezamenlijk strijden tegen armoede en uitsluiting.

1979: Joseph Wresinski wordt lid van de Sociaal-Economische Raad in Frankrijk.

1986: Joseph Wresinski wordt in deze raad belast met het rapport “Grote armoede en economische en sociale onzekerheid” de eerste nationale analyse van grote armoede en een allesomvattende strategie van armoedebestrijding.

1987: De Raad neemt dit rapport op 11 februari aan. Het oefent vervolgens een enorme invloed uit op het Franse overheidsbeleid. Ook instellingen in andere landen en internationale organisaties, zoals de Europese Unie en de VN Commissie voor de Rechten van de Mens in Genève, nemen de definitie en de benadering van het rapport voor een belangrijk deel over. Op 17 oktober onthult Joseph Wresinski op het plein van de Rechten van de Mens in Parijs een gedenksteen ter ere van alle slachtoffers van grote armoede en van al diegenen die zich samen inzetten om deze de wereld uit te helpen. Zo ontstaat de Werelddag van Verzet tegen Extreme Armoede.

1988: Op 14 februari sterft Joseph Wresinski in Parijs. Hij laat een bijzondere erfenis na, gebaseerd op de ervaring van grote armoede. Zijn uitvaart heeft plaats onder grote publieke en politieke belangstelling in de kathedraal Notre Dame in Parijs. Hij ligt begraven bij het internationale centrum van de Beweging ATD Vierde Wereld in Méry-sur-Oise (Frankrijk).

Wat betekent ATD Vierde Wereld?
De naam “Vierde Wereld” wordt ook gebruikt naar analogie van de “Derde Wereld” (ontwikkelingslanden) en heeft betrekking op mensen die in armoede leven in landen overal ter wereld (arme en rijke landen).

ATD staat voor “All Together in Dignity” (Allen samen in waardigheid). Oorspronkelijk stond de afkorting voor “Aide à Tout Detresse” (Hulp in alle nood). Omdat dit echter de indruk wekt dat ATD Vierde Wereld humanitaire hulp biedt in acute noodsituaties, is de naam later veranderd in “All Together in Dignity” / “Agir Tous pour la Dignité”, met name omdat menselijke waardigheid een belangrijk thema is binnen de ATD Vierde Wereld beweging.

ATD kreeg de toevoeging ‘Vierde Wereld’, om aan te geven dat het gaat om de strijd van en voor de armsten in elke samenleving, in rijke en arme landen overal in de wereld. De naam ‘Vierde Wereld’ was ook een variatie op de naam ‘Vierde Stand’ uit de Franse revolutie. Bij de hervorming indertijd van de staat wilde men ook dat de mensen die niet vertegenwoordigd waren, de vierde stand, ook haar mening kon geven. Gevraagd werd aan de ‘gegoede’ stand van leraren, geestelijken, etc. om de armsten te interviewen en naar hun mening te vragen over de inrichting van de nieuwe staat met die vrijheid, gelijkheid en broederschap moest brengen.

In de visie van Wresinski staat de Vierde Wereld ook symbool voor het geven van een stem aan de armsten en de uitnodiging aan elke burger om hen daarbij te steunen.